พระเจ้ามิลินท์ ถามปัญหา

น. เหมือนคนก่อไฟผิงในฤดูหนาว แล้วลืมดับไฟ ไฟนั้นก็ลุกลามไปไหม้ไร่นาของผู้อื่น เมื่อคดีถึงโรงศาล จำเลยแก้ตัวว่า ไฟที่เขาก่อขึ้นเป็นคนละกองกับที่ลามไปไหม้ไร่นาของโจทก์ ขอถวายพระพร เมื่อจำเลยแก้ตัวต่อศาลเช่นนี้ ศาลจะระงับไม่ลงโทษจำเลยหรือไม่

ม. จะให้งดได้อย่างไรเล่า เพราะไฟที่จำเลยก่อไว้นั้นเป็นต้นไฟ ตนเลินเล่อปล่อยไว้ จึงลุกลามต่อไป ศาลจึงควรตัดสินลงโทษจำเลยได้

น. ฉันใดก็ฉันนั้น แม้นามรูปนี้จะแปรไปเป็นนามรูปอื่น บาปกรรมก็ตามลงโทษนามรูปหน้าเช่นกัน ทั้งนี้ เพราะนามรูปนี้กระทำบาปบุญซึ่งเป็นเหตุให้มีนามรูปอื่นขึ้นแทน นามรูปอื่นจึงหนีบาปกรรมไม่พ้น

ม. นามรูปนี้และนามรูปอื่นเชื่อมโยงกันได้อย่างไร พระคุณเจ้าจงหาตัวอย่างมาเปรียบ

พระเจ้ามิลินท์ กับ พระนาคเสน

น. เหมือนเมล็ดต้นไม้ แรกปลูกไม่มีดอก ต่อมามีลำต้น เกิดมีใบมีดอก ในที่สุดใบดอกก็ร่วงหล่นไป เกิดใบดอกใหม่ขึ้นแทน นามรูปก็เช่นเดียวกับในไม้ดอกไม้ เดิมไม่ปรากฏ แต่เพราะมีบุญบาปซึ่งตนกระทำไว้ก่อนเป็นเหตุอยู่ จึงทำให้เกิดลำต้นซึ่งแตกใบผลิดอกออกมารุ่นแล้วรุ่นเล่า ฉันใดก็ฉันนั้น นามรูปนี้และนามรูปอื่นก็เชื่อมต่อกันได้ผ่านลำต้นคือบุญบาป ฉะนี้

พระเจ้ามิลินท์ กับ พระนาคเสน

น. โคมไฟที่จุดแต่หัวค่ำแล้วตามไว้จนถึงรุ่งเช้า เปลวไฟในยามที่ ๑ กับในยามที่ ๒ เป็นอันเดียวกันหรือมิใช่

ม. ไม่ใช่

น. หรือเปลวไฟในยามทั้งสองเป็นเปลวไฟคนละชนิด

ม. หามิได้

น. ความสืบเนื่องแห่งรูปธรรมนามธรรมก็ฉันนั้น อันหนึ่งเกิดดับ อีกอันหนึ่งก็เกิดขึ้นแทน สืบเนื่องกันเรื่อย ๆ ไป เพราะฉะนั้นผู้ที่ตายแล้วกลับไปเกิดอีก จะว่าเป็นผู้นั้นก็ไม่ใช่ จะว่าเป็นอีกคนหนึ่งก็ไม่ใช่

ม. พระคุณเจ้าเปรียบได้น่าฟัง